Wybór raków może stanowić pewien problem dla osoby zaczynającej swoją zimową przygodę z górami. Później wybór ten, dla doświadczonego turysty zimowego czy wspinacza lodowo-mikstowego nie stanowi już większego problemu, jednak wiedza ta przychodzi z czasem. Wybór konkretnego rodzaju raków zależny jest od tego, do czego i w jakich warunkach użytkownik planuje ich używać. Na tym początkowym etapie, równie ważny jest dobór odpowiedniego modelu butów. Należy przy tym pamiętać, iż nie ma takiego modelu raków czy butów, który będzie uniwersalny, idealny do zastosowania w każdych warunkach. Większość turystów czy wspinaczy decyduje się na jeden model, zgadzając się na konieczne kompromisy.
Dostępne na rynku raki dzielą się pod względem sztywności, sposobów montowania do butów, materiałów z których są wykonane oraz przeznaczenia.
Tworząc niniejszy poradnik chcemy przybliżyć pokrótce podstawowe różnice między rakami, a to - mamy nadzieję - okaże się pomocne w wyborze najlepszego ich rodzaju dla danego użytkownika.
* Pół-sztywne raki będą dobrze sprawdzały się na rozległych polach śnieżnych oraz lodowcach. Umożliwiają one w miarę elastyczną pracę podczas pokonywania pieszo dłuższych tras. Poza tym raki te stosować można tak na skorupy, jak i na skórzane buty górskie. Dla szerokich zastosowań około-alpejskich raki pół-sztywne są najlepsze. Najczęściej posiadają one łącznik przegubowy, a niektórzy producenci oferują nawet łączniki wykonane z elastycznej blachy, ale jest to raczej opcja niż standard.
.jpg)
* Raki sztywne zapewniają solidną i sztywną podstawę wymaganą przy wspinaczce w dużym nastromieniu, na przednich zębach raków. Najlepiej współpracują one z butami górskimi o bardzo sztywnej podeszwie, dlatego też najczęściej są to raki techniczne – do wspinaczki lodowej, mikstowej i dry-tooling'u, ale nie tylko. W tej kategorii możemy wyróżnić dwie podkategorie:
- raki z łącznikiem sztywnym – klasyczna konstrukcja modułowa (osobna część tylna i przednia) połączona łącznikiem, który uniemożliwia lub znacząco ogranicza możliwość ruchu modułów w płaszczyźnie pionowej; w tej kategorii znaleźć można tak raki do turystyki lodowcowej, do turystyki wysokogórskiej, klasycznych, długich dróg alpejskich z elementami wspinaczki, a także raki techniczne – do wspinaczki lodowej mikstowej i dry-tooling'u;
- raki w pełni sztywne – rak tworzy niejako jednolitą całość – platformę; raki te obecnie są już rzadziej spotykane; w tej kategorii spotkać można jedynie raki techniczne.
Ważne!
Należy pamiętać, że tak jak wybór odpowiednich raków ważny jest dobór odpowiedniego do nich obuwia. Nie można stosować butów o zbyt miękkiej podeszwie i cholewce (cholewka również decyduje o sztywności całego buta), ponieważ nawet raki pół-sztywne nie oferują tak elastycznej pracy i łącznik spajający przedni i tylny panel raka może ulec zniszczeniu.
* Raki Stalowe – raki wykonane z tego materiału oferują bardzo dużą wytrzymałość i odporność na zużywanie, dlatego też polecane są dla wszystkich, którzy planują trasy w stromym terenie, w zlodowaciałym śniegu i lodzie. Dużo wolniej zużywają się także w terenach kamienistych niż ich aluminiowe odpowiedniki.
* Raki Aluminiowe – charakteryzują się one bardzo niską wagą i stanowią doskonały wybór na drogi o niezbyt dużych nachyleniu i, co najważniejsze, na trasy minimalnie lub w ogóle nie wymagające ich używania w terenie kamienistym / skalnym. Trzeba o tym pamiętać, jako że kamienie mogą powodować bardzo szybkie zużywanie się, a nawet wyginanie zębów.
Podstawowe rozróżnienie dzieli raki na 3 podstawowe kategorie: koszykowe, automatyczne i pół-automatyczne. Wszelkie inne sposoby są po prostu specyficznymi odmianami wymienionych systemów.
* Raki Koszykowe ( inaczej raki paskowe) – jest to podstawowy, najprostszy i najbardziej uniwersalny sposób mocowania raków. Powstał w wyniku ewolucji wiązań paskowych. W rakach tych z przodu i z tyłu umieszczone są specjalne koszyki, które trzymają przód buta i piętę wraz z kostką. Niewątpliwą ich zaletą jest to, że raki z tym systemem mocowania nie wymagają żadnych specjalnych wycięć w podeszwie, dlatego też są powszechnie stosowane przez większość turystów wybierających się na zimowe wycieczki w góry. Pasują na wszystkie modele butów, które można używać w górach w warunkach zimowych. Ich minusem może być czas potrzebny do ich założenia i fakt, iż paski oplatające kostkę oraz łączące koszyk tylny z przednim trzeba dość mocno ściągnąć, co może wymagać użycia siły.
* Raki Automatyczne – jest to najprostszy i najszybszy system mocowania. Specjalny pałąk umieszczony z przodu umieszcza się w przygotowanym do tego wycięciu w podeszwie buta, z tyłu zaś – na podobnym pałąku umieszczona jest dźwignia-zapadka, która zatrzaskuje się na podobnym jak z przodu wycięciu umieszczonym pod piętą. Jest to także najmocniejszy i najpewniejszy system mocowania raków, dlatego też jest stosowany głównie w rakach do wspinaczki lodowej, mikstowej oraz w dry-tooling'u, ale nie tylko. Oczywiście warunkiem koniecznym ich użycia jest posiadanie odpowiedniego obuwia – skorup lub butów posiadających specjalne wycięcia z przodu i z tyłu podeszwy. Cała konstrukcja buta jest odpowiednio sztywna w stopniu, uniemożliwiającym wypinanie się raków w wyniku zginania jego podeszwy, np. Zamberlan Expert Pro.
* Raki Pół-automatyczne – jest to połączenie wyżej wspomnianych systemów. Z przodu umieszczony jest koszyk, natomiast z tyłu – dźwignia-zapadka. Zastosowanie tego typu raków z odpowiednimi butami, np. Zamberlan Pelmo jest kompromisem dla użytkowników, którzy pragną uprawiać bardziej zaawansowaną turystykę, jednak bez konieczności używania najsztywniejszych modeli butów.
Zęby atakujące można spotkać w dwóch konfiguracjach:
* poziomej – do pokonywania dłuższych tras w zmrożonym śniegu, lodzie i do wspinaczki (za wyjątkiem wspinaczki w twardym lodzie). Poziome osadzenie zębów sprawia, że raki lepiej utrzymują się w miękkim podłożu (śniegu, miękkim lodzie), jako że na powierzchnię działa nieco większa płaszczyzna zęba.
* pionowej – stosowane z reguły w rakach przeznaczonych do wspinaczki w twardym lodzie, mikście i do dry-tooling'u; ich pionowa orientacja z jednej strony umożliwia łatwiejszą penetrację twardego lodu, z drugiej – zapewnia dużo większą sztywność i wytrzymałość podczas opierania się na nich; zęby te na ogół wykonane są z kutej na gorąco stali; obecnie nadaje się im profil „T” zwężający się ku przodowi – umożliwia to zachowanie właściwości penetrujących, a także pozwala przejąć nieco właściwości zębów poziomych (większa powierzchnia górnej części profilu umożliwia wspinaczkę w miękkim podłożu).
Biorąc pod uwagę powyższe podziały spróbujmy dokonać podsumowania i podzielić raki pod kątem ich przeznaczenia.
w tej kategorii najlepiej sprawdzić się mogą raki stalowe, 10-cio zębne, półsztywne (lub z elastycznym łącznikiem). Materiał (stal) sprawi, że raki będą mniej wrażliwe na zmiany podłoża (ze śniegu w skałę lub lód), elastyczność zapewni względny komfort podczas dłuższych marszów, a redukcja zębów do 10 pozwala na ograniczenie wagi, co również nie pozostaje bez wpływu na komfort użytkowania. Można także stosować raki stalowe, półsztywne, 12-zębne.
tu najlepiej sprawdzą się raki 12-zębne – sztywne; można także użyć półsztywnych, ale w takim przypadku buty nie powinny być na tyle miękkie, aby umożliwiać zbyt szeroki zakres pracy raków w płaszczyźnie pionowej. Raki dwunastozębne, posiadając dodatkową (w porównaniu do 10-zębnych) parę zębów z przedniej części pozwalają na podparcie się podczas wspinaczki techniką frontalną. W alpinizmie klasycznym najczęściej stosuje się zęby przednie umieszczone poziomo; podczas gdy w wyczynowym – zęby pionowe o profilu „T”.
W alpinizmie (a także bardzo często w ski-touring'u) można wykorzystywać także raki 12-zębne wykonane ze stopów lekkich. W górach lodowcowych bardzo często spotkać można trasy o małym nachyleniu, praktycznie pozbawione odcinków skalnych / mikstowych – to sprawia, że raki aluminiowe mogą okazać się ciekawą alternatywą, jako że pozwalają na zredukowanie wagi wykorzystywanego sprzętu.
tu zdecydowanie zaleca się używanie raków sztywnych, stalowych z zębami atakującymi umieszczonymi pionowo. Raki te zapewnić muszą sztywne oparcie podczas wspinaczki (należy oczywiście pamiętać także o odpowiednim obuwiu!). O ile we wcześniejszych dwóch kategoriach sama kwestia wiązania to sprawa drugorzędna i ich wybór zależy od posiadanego obuwia (czy jest to but klasyczny, przeznaczony pod raki automatyczne lub pół-automatyczne), o tyle w tej kategorii zaleca się stosowanie tylko raków automatycznych.
Sama ilość zębów w tym przypadku może być różna i waha się od 11 (konfiguracja mono-point – jeden ząb atakujący; konfiguracja spotykana najczęściej w dry-tooling'u i we wspinaniu w twardym lodzie) do 14 (konfiguracja bi-point z dodatkową parą zębów umieszczoną w przedniej części, dla zapewnienia efektywniejszego podparcia podczas wspinaczki frontalnej). Obecnie spotyka się także opcjonalnie dodawane w tylnej części ostrogi, ale znajdują one zastosowanie albo podczas wspinaczki w ekstremalnie trudnym, przewieszonym terenie.
6. Regulacja rozmiaru
Przed użyciem raków należy upewnić się są one odpowiednio wyregulowane pod obuwie, z którym będą używane.
Przednie zęby powinny wystawać około 2 – 2,5 cm przed czubkiem buta. Odpowiednio wyregulowane raki powinny się trzymać na podeszwie nawet bez „wiązania”, jednakże nie znaczy to, że można tak pozostawić je na bucie. Bezwzględnie muszą one być zabezpieczone przed zsunięciem się, a przede wszystkim przed całkowitym odpadnięciem.
7. Wskazówki
* Przechowując raki upewnijmy się, że są one suche. Zapobiegnie to niepotrzebnej korozji.
* Przy częstym używaniu zęby raków mogą się stępić. Jeżeli tak się stanie – należy zęby naostrzyć przy pomocy ręcznego pilnika. Nie należy używać do tego celu szlifierki, ponieważ wytworzone podczas ostrzenia ciepło może rozhartować i osłabić materiał, z którego raki są wykonane.
* Zęby raków mogą uszkodzić odzież, plecak lub spowodować skaleczenia, dlatego też zaleca się transportowania raków w specjalnych pokrowcach lub używając gumowych nakładek na zęby. Pokrowiec może okazać się o tyle lepszy, że umożliwia często transport innego sprzętu, jak chociażby śrub lodowych.
* Przed każdym użyciem należy upewnić się, że wszystkie ewentualne śrubki są dokręcone, nity nienaruszone, a klamry i paski nie noszą śladów uszkodzeń czy zużycia.
* Należy upewnić się, że pałąki czy też koszyki nie są odkształcone i nadal pasują do profilu buta.
* Zalecane jest używanie raków razem z podkładkami przeciwśnieżnymi – zapobiegają one gromadzeniu się śniegu po podeszwą, które to może być niebezpieczne (śnieg zgromadzony pod podeszwą zbija się w jednolitą masę, co sprawia, że zęby raków nie dotykają śniegu i tym samym traci sens ich używanie).
* Aby ograniczyć do minimum ryzyko rdzewienia raków, należy je czyścić, dokładnie suszyć po każdym użyciu. Można także pokryć je cienką warstwą oleju.
* Jeżeli podczas noszenia raków używana jest także lina – należy dbać o to, by nie plątała się ona pod nogami, nie ocierała się o zęby raków oraz – co najważniejsze – by na niej nie stanąć! Może to spowodować poważne uszkodzenia liny, które nie koniecznie będą widoczne gołym okiem.
* Starajmy się zakładać raki na płaskim terenie – jest to dużo łatwiejsze, niż robienie tego na stromym stoku. Pamiętajmy, iż zawsze lepiej raki założyć za wcześnie, niż za późno...
