Przeczytaj poniższy artykuł, a dowiesz się jak dobrać czekan do aktywności, którą uprawiasz, a także jak go odpowiednio używać.
Czekan to rodzaj sprzętu używanego podczas wspinaczki lodowej, turystyce zimowej górskiej, skitouring’u czy drytooling’u. Czekan ma postać laski z głowicą i kolcem, jest narzędziem wielofunkcyjnym, które służy między innymi do rąbania stopni w śniegu i lodzie, zakładania stanowisk, podpierania, hamowania lub asekuracji.
Wiadomo, że czekany to nieodzowny element ekwipunku turysty zimowego, a także tego wybierającego się w góry lodowcowe. To także absolutna konieczność przy wspinaczce lodowej i mikstowej. Jednakże te dwie dziedziny aktywności zimowej – turystyka oraz wspinaczka to często zupełnie różne rodzaje wykorzystania czekana...
Zatem jak wybrać czekan, tak aby sprostał naszym wymaganiom i jednocześnie żebyśmy nie przepłacali za produkt, którego charakterystyk nie wykorzystamy?!
W niniejszym poradniku postaramy się przybliżyć nieco temat czekanów – ich rodzajów i przeznaczenia. Nie będziemy się tu wgłębiać w historię i szczegóły techniczne każdego z możliwych rodzajów czekanów – opiszemy najważniejsze cechy, które umożliwią dobór odpowiedniego dla każdego z nas modelu.
Wszystkie czekany składają się praktycznie z tych samych elementów składowych: głowicy i styliska. Wymienić można także grot, ale w niektórych modelach – głównie ultralekkich, przeznaczonych do skitouring'u – nie stosuje się grota, a jego funkcję przejmuje specjalnie ścięty koniec styliska.
Na czym więc polega różnica między czekanami w góry a czekanami do wspinaczki? Otóż różnica polega na materiałach, profilowaniu tak głowicy jak i styliska oraz technologii wykorzystywanych podczas ich wytwarzania.
1. Stylisko
O ile jeszcze kilka lat temu na rynku dostępne były czekany z drewnianym (!) styliskiem (do niedawna czekan turystyczny z drewnianym styliskiem posiadała w swojej ofercie firma Grivel), o tyle teraz praktycznie zaprzestano produkcji takowych.
Obecnie najczęściej stosowanym materiałem do produkcji stylisk czekanów turystycznych (w tym także skitour'owych) jest aluminium, stosowane praktycznie przez wszystkich producentów. W czekanach używanych do wspinaczki lodowej i mikstowej od pewnego czasu stosuje się także włókna węglowe, głównie ze względu na ich wytrzymałość mechaniczną, niską wagę i odporność na działanie temperatury. Tu wymienić można choćby czekany firmy Black Diamond (model COBRA).
W czekanach turystycznych stosuje się z reguły styliska proste (np. w niektórych czekanach turystycznych Petzl – SNOWRACER, SNOWWALKER) lub lekko wygięte w górnej partii (jak w modelach Climbing Technology ALPIN TOUR, HOUND G). Dzieje się tak, ponieważ podczas wyjść turystycznych czekan w 90% przypadków trzymany jest za głowicę (podczas trawersów i w średnio stromym terenie) lub za górną część styliska - tuż pod głowicą (z reguły przy stromych podejściach pokonywanych frontalnie).
Styliska czekanów stosowanych podczas wspinaczki posiadają już dużo agresywniejsze wygięcie. Spowodowane jest to faktem, iż czekany te, trzymane są z reguły za rękojeść umieszczoną w dolnej części styliska, gdzie często stosuje się także specjalne profilowane uchwyty (Petzl NOMIC, ERGO lub Black Diamond FUSION, REACTOR). Pozwala to na bardziej ergonomiczne ułożenie dłoni podczas wspinaczki.
Specjalizacja w każdej z dziedzin aktywności zimowej wymagającej użycia czekana sprawia, że czekany dedykowane ściśle do jednej z nich z reguły nie sprawdzą się w drugiej – np. czekan Petzl ERGO zupełnie nie będzie się nadawał do zastosowań turystycznych, a patrząc w drugą stronę – z czekanem turystycznym Climbing Technology ALPIN TOUR praktycznie niemożliwe będzie wspinanie się w trudnym terenie mikstowym).
w których to przez dodanie lub odjęcie któregoś z akcesoriów przystosować go można do zastosowania podczas wyjść turystycznych lub do wspinania. Przykładem takiego czekana może być Petzl QUARK. Jednakże, jak wspomniano powyżej – nie jest to ani specjalistyczny czekan wspinaczkowy, ani turystyczny – podczas wspinania dłoń nie będzie ułożona tak ergonomicznie jak w modelach typowo wspinaczkowych, natomiast podczas uprawiania turystyki – może okazać się, że grot nie penetruje tak dobrze zmrożonego śniegu jak grot w czekanach turystycznych... Dla osób wyższych może się także okazać zwyczajnie za krótki.
Kolejną różnicą, na którą możemy zwrócić uwagę jest wytrzymałość tych elementów. O ile w czekanach turystycznych spotkać można dwa rodzaje styliska: B (podstawowe, o wytrzymałości ok. 2,5 kN) i T (techniczne – o podwyższonej wytrzymałości – 3,5 kN, umożliwiające zakładanie stanowiska i wykorzystania podczas asekuracji), o tyle w czekanach używanych podczas wspinaczki stosuje się wyłącznie styliska typu T.
Dzieje się tak głównie dlatego, że czekany turystyczne nie są poddawane obciążeniom występującym podczas wspinania i stąd nie wymaga się od nich aż takiej wytrzymałości. Oczywiście w najmniejszym nawet stopniu nie wpływa to na bezpieczeństwo użytkownika i posiadacz czekana turystycznego ze styliskiem typu B nie musi obawiać się, że podczas wyhamowywania niekontrolowanego zjazdu coś niedobrego stanie się z nim lub z czekanem.
Do produkcji głowicy czekana stosuje się głównie wysokiej jakości stal, ale spotyka się także głowice wykonane ze stopu aluminium.
Ten drugi materiał stosowany jest w modelach turystycznych, ultralekkich (np. Climbing Technology AGILE), które wykorzystywane są głównie podczas skitouring'u. Jest to możliwe, ponieważ czekan skitourowy używany jest z reguły w głębokim śniegu i głowica nie jest narażona na uderzenia w twardy lód lub skałę ukrytą pod jego cienką warstwą.
Jeżeli użytkownikowi zależy na wytrzymałości – nawet kosztem wyższej wagi (dylemat ten występuje praktycznie wyłącznie w przypadku czekanów turystycznych; w przypadku czekanów lodowych czy do dry-tooling'u stosuje się wyłącznie głowice stalowe) – wtedy wybierze model z głowicą stalową. Jednak nawet w obrębie czekanów ze stalowymi głowicami występują dość poważne różnice.
Najważniejsze dotyczą kształtów ostrza i tym, czy głowica zakończona jest łopatką (wszystkie modele turystyczne), młotkiem (część czekanów wspinaczkowych) czy w ogóle ostrze występuje samo (które to rozwiązanie stosowane jest w dry-tooling'u i podczas wspinania w lodzie lub mikście w przypadku wcześniejszego założenia punktów asekuracyjnych – np. podczas pokonywania ekstremalnie trudnych dróg i podczas zawodów).
Łopatkę stosuje się w czekanach turystycznych z dwóch powodów.
Używa się go do osadzania punktów przelotowych: śrub, haków, etc. Do wspinaczki potrzebna jest para czekanów i z reguły stosuje się parę, w której jeden czekan zakończony jest łopatką, a drugi młotkiem, jednak coraz częściej stosuje się parę złożoną z dwóch czekano-młotków, jako że używanie łopatki podczas wspinaczki lodowej nie jest zbyt często praktykowane.
Osobną kategorią są wspomniane czekany przeznaczone generalnie do drytooling'u i wspinania na drogach z osadzonymi już wcześniej przelotami. Tu stosuje się same ostrza.
Oczywiście nie można tu choćby skrótowo zapomnieć o rozgraniczeniu samych ostrzy.
Podstawowy podział obejmuje (podobnie jak w przypadku stylisk) rozróżnienie na ostrza typu B i T. Co to oznacza w przypadku ostrzy?
Ostrza oznaczone jako B są węższe i nieco bardziej elastyczne, a przez to lepiej penetrują lód; ostrza typu T są grubsze i sztywniejsze, co czyni je odpowiedniejszymi do wspinania w terenie mikstowym lub do drytooling'u.
Rozgraniczenie to jest spotykane głównie w przypadku czekanów technicznych (wspinaczkowych), gdzie osobno oznacza się styliska, a osobno ostrza. W czekanach klasycznych z reguły stylisko i głowica oznaczane są całościowo.
Dodatkowym kryterium podziału ostrzy czekanów technicznych jest ich rozgraniczenie na te przeznaczone do wspinaczki lodowej i te do drytooling'u. Chodzi tu głównie o kąty natarcia ząbków ostrza, ich ilość i umiejscowienie.
Grot jest niejako dodatkiem do podstawowego podziału budowy czekana na stylisko i głowicę. Zadaniem tego umieszczonego u dołu styliska elementu jest jak najlepsze penetrowanie zmrożonego śniegu podczas zimowych wycieczek. We wczesnych czekanach technicznych, w których grot posiadał także kolucho umożliwiające wpięcie karabinka – można było na czekanie założyć tymczasowe „stanowisko”, które umożliwiało np. rest podczas stromego podejścia.
Dlaczego nie wymieniliśmy go jednym tchem z pozostałymi częściami składowymi? Ano stało się tak dlatego, że obecnie jego stosowanie nie jest już tak oczywiste.
Dawniej każdy czekan posiadał grot i nadal jest to domeną większości czekanów, ale nie wszystkich. Stało się tak z dwóch powodów:
Pierwszy z nich związany jest z rozwojem skitouring'u. Dążenie do produkcji jak najlżejszego sprzętu przeznaczonego dla amatorów tej pięknej odmiany turystyki zimowej sprawiło, że producenci zrezygnowali z umieszczania w swoich produktach stalowej i ciężkiej końcówki na rzecz specjalnie ściętej końcówki styliska, która w większości wypadków z powodzeniem zastępuje swój stalowy odpowiednik (np. Climbing Technology ALPIN TOUR LIGHT).
Drugi powód to specjalizacja czekanów przeznaczonych do wszelkiego rodzaju wspinaczki. Ekstremalne wygięcie styliska, a także umieszczanie na jego końcu specjalnych uchwytów pozwalających na bardziej ergonomiczne ułożenie dłoni podczas wspinaczki, sprawiły, że czekany te są praktycznie niemożliwe do wykorzystania podczas wyjść turystycznych. Dlatego też umieszczanie grota jest niepotrzebne, a czasem wręcz niemożliwe (np. w czekanie Petzl ERGO).
Stosowanie pętli nie jest konieczne, ale może w większości wypadków nieco ułatwić nam życie. W czekanach turystycznych pętla zapobiega przypadkowemu zgubieniu czekana – nawet po wypuszczeniu go z ręki, zawiśnie on na pętli, na nadgarstku.
W czekanach wspinaczkowych – poza wspomnianym zabezpieczeniem, dobrze wyregulowana pętla (z reguły różniąca się konstrukcyjnie od pętli w czekanach klasycznych) pozwala na przeniesienie części ciężaru z chwytu na pętle, co może stanowić nie lada wsparcie dla zmęczonych długą wspinaczką dłoni.
Jak wykorzystać w praktyce powyższe informacje? Najpopularniejsze rodzaje czekanów to:
Do tego rodzaju zastosowania najlepiej sprawdzą się czekany klasyczne, z prostym lub lekko wygiętym u góry styliskiem. Podczas prostych podejść spokojnie sprawdzi się czekan typu B, jednak z uwagi na to, że „apetyt rośnie w miarę jedzenia” - można postawić od razu na zakup czekana ze styliskiem typu T, który na pewno sprawdzi się także podczas wejść na trudniejsze szczyty... Dobrze wybrać czekan ze stalową głowicą i grotem – na pewno materiał ten pozwoli nam na dłuższe używanie czekana w warunkach górskich, gdzie często pod cienką warstwą śniegu lub lodu napotkać można skałę.
Pętla również będzie miłym dodatkiem, trzeba tylko pamiętać, żeby jej konstrukcja umożliwiała szybkie przekładanie czekana z jednej ręki do drugiej. Przykładem może tu być np. Climbing Technology HOUND G.
Jeżeli szykujemy się na nieco ambitniejszy cel, gdzie podejście miejscami będzie bardzo strome i może wymagać od nas podstawowych umiejętności wspinaczkowych (mowa o wspinaniu w lodzie) – wtedy dobrym pomysłem może okazać się zakup czekana, którego modułowa budowa umożliwi nam dostosowanie go do różnych wymogów – np. Petzl QUARK.
Podobnie jak w turystyce wysokogórskiej – najlepiej sprawdzą się tu czekany klasyczne lekkie i ultralekkie. Jako, że skitouring z założenia uwzględnia istnienie grubszej pokrywy śniegu – głowica i grot nie muszą być wykonane z ciężkiej acz odporniejszej na zużycie stali, stylisko także nie będzie przenosiło znacznych obciążeń, i wystarczą tu czekany w całości wykonane ze stopów lekkich ze styliskiem typu B, takie jak np. Climbing Technology ALPIN TOUR LIGHT.
Dobrym pomysłem może też być zaopatrzenie się w czekan, do którego istnieje możliwość podpięcia szufli i używania go jak łopaty – przykładem może tu być czekan Climbing Technology AGILE lub wersja z szuflą (a także linką stalową umożliwiająca założenie tzw. deadman'a – prowizoryczne stanowisko) ASD Kit.
Z reguły osoby wspinające się w lodzie, tudzież mikście (o drytooling'u nie wspominając) to doświadczeni ludzie, którzy doskonale wiedzą, czego szukają. Przy obecnym szerokim dostępie do różnego rodzaju przyrządów wybór modelu od nieco mniej ekstremalnego (np. Black Diamond VIPER) do całkowicie dedykowanego wspinaczce (Petzl ERGO, Black Diamond FUSION) nie stanowi większego problemu – no może poza doborem koloru. :-)
Dobór długości czekana wspinaczkowego nie stanowi praktycznie problemu, jako że z reguły są one dostępne w jednej długości – około 50 cm.
Schody zaczynają się przy doborze czekana turystycznego, czy skitour'owego. Utarło się, że czekan trzymany za głowicę przez wyprostowanego przyszłego użytkownika powinien sięgać kostki, jednak nie jest to konieczność. Jeżeli czekan będzie krótszy i będzie sięgał do połowy łydki – na pewno nie będzie to problemem! Czekan to nie kijek trekkingowy i używany jest w terenie na tyle stromym, że wyklucza on stosowanie kijków. Co więc powoduje zastosowanie w takim terenie zbyt długiego czekana? Otóż powoduje to konieczność wyższego podnoszenia ręki w momencie, kiedy chcemy wyciągnąć / osadzić czekan w śniegu. Brzmi to dość banalnie, ale jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, że będziemy zmuszeni wykonać kilka tysięcy powtórzeń tego ruchu podczas naszej wędrówki – okazuje się, że może to być dość uciążliwe.
O czekan należy dbać w równym stopniu jak o raki. Posłuży on wtedy znacznie dłużej, a co ważniejsze – zapewni on nam większy poziom bezpieczeństwa w górach.
Przed każdym wyjściem w góry należy dokonać krótkich oględzin narzędzia, tak aby nie zaskoczyła nas żadna przykra niespodzianka.
Przy częstym używaniu ostrze czekana, a także jego grot mogą ulec stępieniu. W takim przypadku można naostrzyć wspomniane elementy używając do tego pilnika ręcznego. Stanowczo odradza się stosowanie szlifierki, jako że wytworzone podczas ostrzenia ciepło może doprowadzić do rozhartowania materiału, w którego ostrze i grot zostały wykonane.
Należy zabezpieczyć ostre elementy podczas transportu. Pozwoli to ograniczyć ryzyko zranienia lub zniszczenia innych elementów wyposażenia – np. plecaka, kurtki.
Jeżeli do czekana dołączona jest pętla – należy także sprawdzić czy nadaje się ona do użytku – nie jest poprzecierana, pocięta.
Aby do minimum ograniczyć ryzyko rdzewienia elementów czekana, po każdym użyciu należy go dokładnie suszyć. Podczas przechowywania także należy ograniczyć sąsiedztwo wilgoci – najlepiej będzie umieścić czekan/y w przewiewnym miejscu.
Jeżeli na podejściach, na których używamy czekana, używana jest także lina – należy dołożyć wszelkiej staranności, aby nie uszkodzić liny ostrzem, grotem lub łopatką czekana!